Is de “ideale cliëntenraad” niet de droom van ieder lid van de cliëntenraad? Hoe ziet zo’n raad er bij benadering uit, uit hoeveel leden bestaat deze en hoe is de cliëntenraad gestructureerd? Wat verwacht men van het kennisniveau en vaardigheden van de leden van deze raad? En wordt het doel “belangenbeharting van cliënten in een zorginstelling” behaald? Is er naar al deze punten wel eens onderzoek gedaan?
Inleiding
De cliëntenraad – de spil in het geheel – is de titel van de afstudeerthesis die ik heb geschreven in het kader van de studie Bedrijfskunde aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Het is “Een theoretisch exploratief onderzoek naar de relatie tussen de organisatiestructuur van de cliëntenraad, kennis en vaardigheden van de cliëntenraadsleden en communicatie tussen bestuur en cliëntenraden gelïeerd aan deze zorgstellingen.”
Bovenstaande vragen triggerden mij vanuit de eigen ervaring als lid van een cliëntenraad.
De thesis is een puur theoretisch onderzoek. Aandacht wordt met name geschonken aan structuur van de cliëntenraad en de noodzaak naar de vraag over welke kennis & vaardigheden cliëntenraadsleden zouden moeten beschikken.
Doel van het onderzoek was het beschrijven van de “ideale cliëntenraad”. Namelijk de cliëntenraad waar het bestuur van de zorginstelling niet omheen kan, waar het bestuur mee kan en moet samenwerken in het belang van eenieder en waar rechten van cliënten worden gewaarborgd.
Let wel, de “cliënt” is de “core-business”. Indien er immer geen (tevreden) “cliënt” is betekent dit geen bestaansrecht van de organisatie.
De cliëntenraad kan vijf rechten, ofwel bevoegdheden, uitoefenen namelijk recht op informatie, recht op overleg, recht op advies, recht op enquête en recht op voordracht van het bestuurslid/RvT. Om deze bevoegdheden te kunnen waarmaken moet de cliëntenraad een aantal taken kunnen uitoefenen. Deze taken zijn: observeren, beoordelen en ingrijpen.
Wat betekent dit precies en hoe ziet dit er praktisch uit?
De flow van deze drie taken is hieronder schematisch weergegeven:
Opzet onderzoek
In mijn onderzoek heb ik het volgende model onderzocht:
Daarbij is gekeken naar de organisatiestructuur van cliëntenraad en kennis en vaardigheden van cliëntenraadsleden. Voorts is onderzocht wat dat betekent voor de communicatie tussen bestuur en cliëntenraad. Uitgangspunt voor dit model is het wettelijk kader. De WMCZ is de context variabele waarbinnen het geheel van communicatie afspeelt.
Het goed of optimaal functioneren van een cliëntenraad wordt in sommige gevallen beperkt door een aantal problemen of, zoals in deze thesis beschreven, “knelpunten”.
Knelpunten
Door de jaren heen is er onderzoek gedaan naar het functioneren van de cliëntenraad en zijn er diverse “knelpunten” gevonden waardoor de cliëntenraad waarschijnlijk niet het maximale uit haar medezeggenschap haalt. In de literatuur worden dan ook een aantal knelpunten beschreven waar een cliëntenraad mee worstelt. Zo worden genoemd de leeftijd van de leden, werving van nieuwe leden, de samenstelling, (rolvervulling) van de clientenraad, de representativiteit, de deskundigheid en het kennisniveau van de leden. Ook professionaliteit, animo om te participeren, informatieverstrekking en de beperkte invloed en terugkoppeling van wat er met advies is gedaan komen hierbij aan de orde.
In het onderzoek zijn deze knelpunten toegewezen aan de organisatiestructuur van cliëntenraad of kennis en vaardigheden van cliëntenraadsleden of communicatie tussen bestuur en cliëntenraad.
Organisatiestructuur cliëntenraad
Een van de knelpunten die aan de structuur van de cliëntenraad opgehangen wordt is de samenstelling (rolvervulling). Ook van belang zijn de leeftijd van de leden, werving van nieuwe leden en animo om te participeren. Deze zijn opgehangen aan de structuur van de clientenraad maar ze zouden ook onder kennis en vaardigheden cliëntenraadsleden kunnen passen.
De cliëntenraad wordt beschouwd als een team. Binnen dit team worden diverse rollen vervuld. Van deze rollen kan gezegd worden dat er actie- en doelgericht rollen zijn. Ook zijn er rollen die de groep bij elkaar moeten houden. We kunnen dus een onderscheid maken in “doeners, denkers en de sociaal-georienteerde” rollen. Deze rollen worden dan vertaald naar de functies binnen een team namelijk die van voorzitter, secretaris en leden.
In het onderzoek is verder gekeken naar het noodzakelijke aantal cliëntenraadsleden en welke functiestructuur hierbij past. Uitgangspunt is dan wel dat kennis en vaardigheden van de cliëntenraad optimaal gebruikt kunnen worden. Een cliëntenraad heeft een adviesfunctie en dient om optimaal te werken niet te groot te zijn. Een cliëntenraad zou best bestaan uit 6 tot 8 leden samengesteld in een bepaalde functiestructuur . De functiestructuur of de uitvoering om goed samen te kunnen werken, zou volgens de literatuur uit een bloemblaadjes- of stermodel moeten bestaan.
Kennis en vaardigheden
Knelpunten die aan de kennis- en vaardigheden van de cliëntenraadsleden worden opgehangen zijn representativiteit, professionaliteit, deskundigheid en kennisniveau.
Dit betekent dat cliëntenraadsleden, om het doel van belangenbehartiging goed uit te kunnen oefenen, behoren te weten wat de onderwerpen uit artikel 3 WMCZ zijn. Tevens moet duidelijk zijn wat het effect is als er wat met de onderwerpen gebeurt. Kortom cliëntenraadsleden moeten kennis hebben van de strategie, visie en missie van de zorginstelling, personeelsbeleid en zorg.
Dat komt neer op kennis op het gebied van financiën, scholing, juridische zaken, (intramurale) zorg en welzijn, wonen en nieuwbouw (facilitaire diensten), beleidsmatige, bedrijfskundige en economische aspecten en Public Relations (PR). Echter, buiten deze kennis dient men ook over diverse specifieke communicatieve en sociale vaardigheden te beschikken om met bestuur te kunnen samenwerken. Zo is het een pre als de clientenraadsleden kunnen netwerken, samenwerken, communiceren, creatief zijn, over een probleemoplossend vermogen beschikken, kritisch zijn, kunnen luisteren en onderhandelen en de beginselen beheersen ten aanzien van mediation en conflicthantering.
Communicatie
Communicatie is uiteindelijk waar alles om draait. Vanuit het onderzoek zijn de volgende knelpunten met betrekking tot communicatie gevonden: de beperkte invloed van de cliëntenraad, het feit of de cliëntenraad gebruik maakt van (advies-) rechten en de informatieverstrekking naar de cliëntenraad. In veel gevallen is de informatieverschaffing van het bestuur naar de cliëntenraad onvolledig. Tevens wordt deze te laat aangeleverd. Ook is van belang of er terugkoppeling van het bestuur naar de cliëntenraad plaatsvindt. Wat gebeurt er bijvoorbeeld met het advies van de clientenraad door het bestuur. In de WMCZ wordt duidelijk omschreven wat partijen van elkaar mogen verwachten en hoe het bestuur van de zorginstelling dient te handelen.
Conclusie
Met behulp van genoemde suggesties over structuur cliëntenraad en kennis en vaardigheden van cliëntenraadsleden kan men bij benadering de ideale cliëntenraad samenstellen. Deze zou dan dienen te bestaan uit een klein team dat doelgerichte taken heeft. De cliëntenraad dient volgens een bepaalde structuur of model te zijn samengesteld waarbij de cliëntenraadsleden over gedegen kennis dienen te beschikken ten aanzien onderwerpen die in de WMCZ staan. Tevens dienen de leden te weten wanneer bepaalde acties uitgevoerd kunnen en moeten worden. Ze dienen voorts over communicatieve vaardigheden te beschikken dit om een dialoog aan te gaan en een goede gesprekspartner te kunnen zijn met het bestuur van de zorginstelling. Op deze wijze kan het bestuur de clientenraad niet passeren en kunnen de belangen van clienten optimaal door de clientenraad worden behartigd en gewaarborgd.
Het moge duidelijk zijn dat mijn thesis is gebaseerd op een theoretisch onderzoek. Helaas laat de dagelijkse praktijk zien dat een en ander weerbarstiger is.
Paul Bouten, eigenaar PharmConMed, werkt als zelfstandig professional binnen de farmaceutische industrie en zorgsector. Hij was van Oktober 2011 tot Oktober 2015 lid van de centrale en lokale cliëntenraad Betuweland, Zorg, Welzijn en Wonen te Bemmel.
Mocht u naar aanleiding van dit artikel vragen hebben of wenst u graag van gedachten te wisselen over dit onderwerp dan kunt u daartoe contact opnemen met Paul Bouten (paul.bouten3@kpnplanet.nl of 06 53758045).
U kunt ook het LinkedIn profiel van Paul raadplegen.
