Verslag symposium 7 november 2014: ‘de positie van Cliënten medezeggenschap in de zorg’.
Het NCZ organiseert met de regelmaat van de klok symposia, leergangen en workshops om de positie van cliëntenraden te versterken, hen te informeren en kennis up to date te houden.
In het mooie en gastvrije Auditorium van het RadboudUMC ging het op 7 november 2014 om de positie van cliënten medezeggenschap in de zorg anno 2014 en wat dat betekent voor de cliëntenraad. Aan de orde verschillende visies op cliënten medezeggenschap, spelregels, randvoorwaarden en samenwerking met de zorgorganisatie en haar medewerkers. Een en ander doorspekt met persoonlijke ervaringen en met tijd en ruimte voor interactie met de aanwezigen in de zaal.
Met de patiënt aan tafel
Cathy van Beek is bestuurder RvB RadboudUMC voor de portefeuille kwaliteit en veiligheid Patiëntenzorg. Zij bijt de spits af met haar presentatie ‘Patiënt als partner in de medezeggenschap’. Mevrouw van Beek stond aan de wieg van medezeggenschap in de zorg en vertelt vanuit persoonlijk perspectief over de 1e patiëntenadviesraad, in de Sint Maartenskliniek Nijmegen in de jaren ’90 tot medezeggenschap in een academisch centrum als het Radboud UMC in het huidige tijdsbeeld. In de zoektocht naar persoonsgerichte zorg en patiënt betrokkenheid heeft het Radboud geconstateerd dat het gaat om de patiënt als partner in de behandelkamer en om persoonlijke zorg op maat. Dat betekent mét de patiënt beslissingen nemen, samenwerken en luisteren naar elkaar.
Het RadboudUMC beschouwt de patiënt niet alleen als partner in zijn eigen zorgproces, maar wil ook patiëntparticipatie in beleid vormgeven. Met andere woorden: op alle niveaus de patiënt aan tafel! Een patiëntenraad in 2012 kon dus ook niet uitblijven. Deze mondde september 2014 uit in de cliëntenraad. De cliëntenraad van het RadboudUMC laat zien dat patiëntparticipatie en medezeggenschap bij elkaar horen als peper en zout: het een versterkt het ander. De cliëntenraad zorgt voor patiëntparticipatie op alle gebieden van een groot academisch centrum als het Radboud UMC. Ze geven hun mening en adviseren over tal van beleidsvelden en zorgontwikkelingen, waaronder ook E-Health, mobiele toepassingen en apps, privacy en elektronisch patiëntendossier.
Illustratief voor het belang dat het RadboudUMC aan patiëntparticipatie hecht is de eerste Kinderadviesraad van Nederland, ingericht bij het Amalia Kinderziekenhuis. De Kinderombudsman kwam met dit idee tijdens de Nationale Dag van het Kind. De leeftijd van de leden van de Kinderadviesraad ligt tussen 11 en 20 jaar. De leden zijn enthousiast. Waar hebben ze het over in de Kinderadviesraad? Onder andere over de behoefte aan een ontmoetingsplaats met de hond, poes hamster of ander huisdier als kinderen in het ziekenhuis verblijven. Kindgerichte zorg dus.
De heer Frank Kleijer, coördinerend beleidsmedewerker directie Markt en Consument van de afdeling Curatieve Zorg van het Ministerie van VWS: VWS en haar beleidsambtenaren houden zich met name bezig met de randvoorwaarden van de zorg en de wetgeving binnen het zorgsysteem. Uitgangspunt: de zorg moet voor iedereen toegankelijk en betaalbaar blijven. Hoe de overheid medezeggenschap faciliteert en vertaalt naar wetgeving is deels terug te vinden in de WMCZ. Hoe de nieuwe ontwikkelingen in de zorg vertaald zullen worden, is nog afwachten. Het NCZ houdt u op de hoogte.
Mevrouw Irene Goor is trainer en adviseur bij Stavoor/Dasmo en adviseert over medezeggenschap in organisaties. Cliëntenraad en Ondernemingsraad in zorginstellingen kennen een gemeenschappelijk belang: goede zorg ontvangen en geven. Beiden opereren vanuit medezeggenschap, Ondernemingsraad voor werknemers, cliëntenraad voor cliënten. Beiden krijgen conform wetgeving gevraagd en ongevraagd informatie van bestuurder om hun werk te doen. Beiden zijn adviesbevoegd tot op verschillende niveaus en in verschillende gradaties. Beiden kennen eigen reglementen waarmee invloed uitgeoefend kan worden op instellingsbesluiten. Samenwerking kan beider belangen versterken. Voor alle cliëntenraden punt van aandacht. Het NCZ kan u hierover verder informeren.
Cliëntenraad en reorganisatie
Roeland de Mol is advocaat/partner Corporate Litigation bij BarentsKrans Advocaten en tevens voorzitter van de adviesraad NCZ. Hij vertelt over de positie van de cliëntenraad bij reorganisatie, bijvoorbeeld een fusie van zorginstellingen. Vanuit de wettelijke taak tot belangenbehartiging en de plicht hierover verantwoording af te leggen aan de achterban hoort de cliëntenraad aan tafel bij de bestuurder. Maar hoe komt de cliëntenraad daar en welke spelregels zijn van toepassing? En wie is de achterban? Wat als het niet lukt? De heer de Mol legt het allemaal uit aan de hand van de WMCZ die hierover richtlijnen, rechten en plichten kent.
Spelregels
De vertaling van de WMCZ naar de praktijk roept nogal eens vragen op. Een basisregel is dat de cliëntenraad bepaalt wat ze wil zien, de bestuurder verstrekt de informatie. Mocht je als cliëntenraad iets niet snappen, heb je het recht in de gelegenheid gesteld te worden het te leren begrijpen. Zit je instelling in een reorganisatieproces, dan heb je als cliëntenraad belang bij het volgen van de spelregels. Houd iedereen zich keurig hieraan? Dan kun je adviseren. Houd iemand zich niet aan de regels, dan is het beter geen advies uit te brengen maar eerst de bestuurder erop te wijzen en het te benoemen. Om het op te lossen is overleg de eerst aangewezen weg. Lukt dit niet, dan kun je geschillen zo mogelijk eerst via het LCvV oplossen of bij de rechtbank aanmelden. Minder bekend is dat bij grote, belangwekkende projecten als fusies, de Ondernemingskamer cliëntenraden terzijde kan staan. Geschillen vanuit de WMCZ horen immers ook bij de Ondernemingskamer.
Achterban
De instelling is verplicht een cliëntenraad in te richten. De cliëntenraad op haar beurt is verplicht de band met haar achterban te onderhouden en verantwoording af te leggen. De instelling heeft het recht een nieuwe cliëntenraad in te stellen als er band met de achterban is. De cliëntenraad moet dus actief op zoek naar die achterban. Het vertegenwoordigen van en contact met de achterban is de toegevoegde waarde van een cliëntenraad en bepaalt haar positie. Wie of wat die achterban is verschilt per instelling.
De achterban blijft een punt van discussie. Wie zijn dat, wáár zijn ze en hoe vind je ze? Hoe kom je in contact en leg je verantwoording af? Het definiëren van de achterban en het contact ermee is voor geen enkele instelling annex cliëntenraad gemakkelijk. Ook statutaire doeleinden geven geen eenduidig antwoord en geen oplossing voor de vraag hoe je in contact treedt met de achterban. Dat legt veel druk op de cliëntenraad. Want heb je die contacten niet, wat is je advies dan waard?
Uit de praktijk: ten tijde van het fusietraject ziekenhuis Woerden en Utrecht is de cliëntenraad van het ziekenhuis Woerden actief zelf de achterban gaan zoeken. Zij deed dat onder andere via gemeentecommunicatie, huisartsen en andere zorgpraktijken. Daarop is een informatiedag georganiseerd waarvoor iedereen die zich betrokken toonde werd uitgenodigd. Centrale vraag tijdens de informatiedag: wat vind u van die fusie? Doordat de cliëntenraad eerst zijn achterban identificeerde kon ze ook contact met hen leggen, meningen peilen en vragen stellen en daarna de verantwoording inrichten.
Het RadboudUMC: van PAR in 2012 tot Cliëntenraad in 2014
Als hekkensluiter kent de dag een interview met mevrouw Jopie Verhoeven. Mevrouw Verhoeven heeft 20 jaar ervaring met cliëntenraden en is voorzitster van de PAR RadboudUMC, sinds 1 september 2014 Cliëntenraad RadboudUMC, voor organisatie, cliëntenraad én achterban een voortdurend proces in opbouw. De cliëntenraad van het RadboudUMC als academisch ziekenhuis, adviseert ook bij onderwijs en wetenschap. Dat vraagt een gerichte samenstelling van de cliëntenraad. De leden kennen allen hun eigen expertise, kennis en bestuurlijke ervaring. Een goede balans in competenties, leeftijd en achtergrond zorgt voor een brede vertegenwoordiging. Daarnaast hebben alle leden een directe binding vanuit cliëntperspectief.
Invloed en achterban
De cliëntenraad onderhoudt het contact met de achterban op verschillende manieren: via patiëntvertegenwoordigers op afdelingen, patiëntenorganisaties en – verenigingen, huisartsposten en –praktijken, cliëntenraden van partnerorganisaties en het patiëntinformatiecentrum. Verder krijgen ze informatie uit spiegelgesprekken en metingen en uit de CQ-index, een instrument voor het meten van cliënttevredenheid.
De cliëntenraad stimuleert patiëntvertegenwoordiging op afdelingsniveau, dichtbij cliënt vanuit de visie: patiëntparticipatie zo dicht mogelijk bij het primaire proces. Bij het RadboudUMC kent elke afdeling een eigen begroting en jaarplan onder auspiciën van het bestuur. Als het afdelingsmanagement besluiten neemt, vindt de medezeggenschap op dát niveau plaats. Op overstijgend niveau bekijkt de cliëntenraad dan of er zaken spelen die overleg met het bestuur vergen. Het is dus een bewuste keuze niet ‘in de wachtkamer’ te gaan zitten.
De cliëntenraad is een medestander voor de organisatie en werkt samen met alle betrokken partijen. Het gaat immers om de best mogelijke zorg, met medezeggenschap van de patiënt. Dat vraagt om breed draagvlak door de hele organisatie. Om dat te vinden heeft de cliëntenraad allereerst met overlegorganen gesproken, met Ondernemingsraad, Adviesraden, afdelingsteams en staforganen. Uitgangspunt: het uitoefenen van invloed zonder elke keer overal persoonlijk bij te zijn. Daaruit is een netwerk voortgekomen van vertegenwoordigers met verstand van zaken en verschillende specialismen. Zij denken mee en geven terugkoppeling. De PAR vertrouwt erop dat ze goede informatie krijgt vanuit dit netwerk en vanuit het bestuur.
Professionalisering naar cliëntenraad
Er wordt veel gesproken over de dagelijkse gang van zaken bij de cliëntenraad. Prioriteiten stellen, omgaan met nieuwe of onbekende agendapunten, teambuilding, instroom en nieuwe leden, allemaal belangrijke punten voor een cliëntenraad. De cliëntenraad RadboudUMC verwacht in de toekomst op verschillende portefeuilles te adviseren waarbij automatisering, E-Health, verplaatsing van zorg en samengaan van ziekenhuizen bovenaan staan. De cliëntenraad heeft een unieke positie: een kijkje in keuken van grote organisatie en de mogelijkheid daarin dingen veranderd te krijgen. Voor mevrouw Verhoeven de mooiste baan van haar leven!
Er bestaat een Chinees spreekwoord* dat medezeggenschap in de zorg goed weergeeft.
‘vertel me iets en ik zal het weer vergeten
laat me iets zien en ik zal het onthouden
betrek me erbij en ik zal het begrijpen’
Dat geldt ook voor deze bijeenkomst. De bevlogen en inhoudelijk sterke presentaties zorgden voor een geboeid publiek. Betrokkenheid bij de onderwerpen van aanwezigen bleek uit vragen en discussies, voor zover de tijd dat toeliet in het Auditorium. De lunchpauze gaf daarnaast tijd om te netwerken, bijpraten, kletsen en natuurlijk voor lekker en gezond eten.
Een interessante dag met veel ‘lessons learned’ voor allen.
* Bron: presentatie Mw. van Beek.
