Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen

Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen (WMCZ)

De Wmcz is in werking getreden in 1996. Het doel van deze wet is medezeggenschap voor cliënten in zorginstellingen te bevorderen. De cliëntenraad heeft het recht gevraagd en ongevraagd te adviseren over alle onderwerpen die van belang zijn voor cliënten in de zorg. Daarnaast heeft de cliëntenraad verzwaard adviesrecht over onderwerpen die erg van belang zijn voor de kwaliteit van de zorgverlening en voor de kwaliteit van het leven van cliënten in zorginstellingen. En daarnaast heeft de cliëntenraad het recht van voordracht op tenminste één persoon binnen het bestuur of binnen de raad van toezicht. Deze persoon is bij voorkeur gespitst op het cliënten perspectief.

In 2000 is de Wmcz voor de eerste keer geëvalueerd. Het Ministerie van VWS heeft naar aanleiding van dit onderzoek een plan opgesteld om de uitvoering van de Wmcz te stimuleren. Onderdeel van dit plan was een onderzoek naar de invloed van cliëntenraden. Uit dit onderzoek kwam naar voren dat de invloed van clientenraden te weinig was en dat zij te weinig betrokken werden bij besluiten die vielen onder het verzwaarde adviesrecht. Voormalig hoogleraar gezondheidsrecht dhr. Van Wijmen vatte destijds de rol van cliëntenraden als volgt samen: “De inspraak geldt voor het beleid van de instelling en niet voor de zorg, de cultuur en het klimaat in de instelling. Maar onderwerpen als organisatiestructuur, samenwerkingsverbanden en de jaarrekening staan vrij ver van de patiënt af. Het zijn juist de aspecten als bejegening, aandacht en sfeer die van groot belang zijn voor cliënten.”

De Wmcz is een wet die vanaf het ontstaan ter discussie heeft gestaan. In 2010 werd de conceptwet Wcz opgevoerd ter vervanging van de Wmcz. Het wetsvoorstel zou de juridische positie van zorgcliënten beter moeten verankeren: klagen over zorginstellingen moest eenvoudiger worden, cliënten kregen recht op medezeggenschap en inzage in het eigen dossier. Het bestuur van zorginstellingen werd in alle gevallen eindverantwoordelijk voor geleverde zorg.De gekozen opzet voor deze conceptwet Wcz (een Mammoetwet; samenvoeging van wetten) riep veel vragen en weerstand op. In 2013 splitste het toen nieuwe kabinet het voorstel (Wcz) in vijf delen. Waarvan het cliëntenrecht een deel is geworden.

Vanaf 2013 is NCZ samen met andere belangenpartijen bezig geweest te pleiten voor betere rechten voor cliënten en clientenraden. Zoals bijvoorbeeld verplicht instellen van inspraak door cliënten, instemmingsrecht voor cliëntenraden en het recht op een scholingsbudget en op professionele ondersteuning voor cliëntenraden.

WORKSHOPS & trainingen WMCZ:

De Eerste Kamer gaat het wetsvoorstel Wmcz 2018 behandelen en namens cliëntenraden wil NCZ er aan bijdragen dat het wetsvoorstel zo snel mogelijk in werking treedt.

Wilt u weten wat de wijzigingen in houden en wat daarvan de consequenties voor u als cliëntenraad zijn? Wilt u de huidige stand van zaken en het verloop van de Wmcz 2018 weten? Vraagt u dan hieronder een training of workshop Wmcz aan of schrijf u direct in voor één van de workshops.

Download hier een folder over WORKSHOPS/ADVIES/ONDERSTEUNING DOOR ERKENDE TRAINERS bij de Wmcz2018

Workshop Wmcz2018

Wat gaan de wijzigingen in de nieuwe Wmcz inhouden en hoe sluiten die aan bij de huidige ontwikkelingen?

Meer informatie >

NIEUW WETSVOORSTEL WMCZ 2018

Op 21 december 2017 werd na veel veldwerk, onderzoek en een uitgebreide internetconsultatie een nieuw voorstel voor de wettelijke regeling van medezeggenschap van cliënten ingediend bij de Tweede Kamer. Het wetsvoorstel “Wet medezeggenschap cliëntenzorginstellingen 2018” moet de huidige WMCZ vervangen. Met de Wmcz 2018 wordt de inspraak en medezeggenschap van cliënten en cliëntenraden in de zorg versterkt.

Deze wetswijziging wil de medezeggenschap verbeteren door een aantal struikelblokken waar cliëntenraden in hun werk tegenaan lopen, aan te pakken. Tegelijkertijd kan niet met een wetswijziging alleen worden volstaan. Op een aantal punten is ook verandering van de cultuur noodzakelijk!

Het wetsvoorstel Wmcz2018 is op 20 november 2018 met algemene stemmen aangenomen door de Tweede Kamer.

Het voorbereidend onderzoek door de Eerste Kamercommissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) vond plaats op 15 januari 2019.

Klik hier om de gang van zaken m.b.t. het wetsvoorstel in de Eerste Kamer te bekijken

Klik hier om het gewijzigde wetsvoorstel wat is voorgelegd aan de Eerste Kamer te downloaden

Onderaan deze pagina treft u alle nieuwsberichten over de Wmcz2018

Klik hier voor de folder: Nieuwe Wmcz voor cliëntenraden in 10 praktische punten uitgelegd.

VERWACHTE EFFECTEN VAN DE NIEUWE WET

Voor de belangrijkste wijzigingen die worden voorgesteld, wordt u verwezen naar de Memorie van Toelichting onderaan dit bericht. Daar leest u bijvoorbeeld dat de bekostiging van cliëntenraden beter wordt geregeld en dat cliëntenraden instemmingsrecht op een aantal beslissingen krijgen. Ook zijn kleine ambulante zorgaanbieders, waar in de regel niet meer dan 25 personen zorg verlenen, niet langer verplicht om een cliëntenraad te hebben. En worden voor cliëntenraden en aanbieders de mogelijkheden verruimd om afspraken te maken die afwijken van deze wettelijke regeling. Hierdoor wordt maatwerk mogelijk. Daarmee moeten nieuwe vormen van medezeggenschap de ruimte krijgen. Ook moeten cliënten die langdurig in een instelling verblijven (of hun vertegenwoordigers) de gelegenheid krijgen om inspraak uit te oefenen op aangelegenheden die direct van invloed zijn op hun dagelijks leven.
Met andere woorden, zorgaanbieders kunnen met deze nieuwe wet met cliëntenraden afspraken op maat gaan maken over de wijze van medezeggenschap. Zo kunnen zorgaanbieders voor zichzelf een goed tegenspel van cliënten organiseren dat berust op een groot draagvlak van betrokken cliënten.

VERSCHILLEN TUSSEN DE OUDE EN DE NIEUWE WET

Ten opzichte van de huidige wet betekent het wetsvoorstel een behoorlijke verbetering van de positie van cliëntenraden. Bevoegdheden worden uitgebreid, raden krijgen instemmingsrecht, er is meer aandacht voor de ondersteuning van raden. Kortom er zijn behoorlijke verschillen tussen oud en nieuw. De verschillen zijn:

Het invoeren van gelaagdheid in de medezeggenschap, door:
1. de verplichting om een cliëntenraad in te stellen met dit wetsvoorstel te leggen bij iedere instelling voor langdurige zorg die in de regel door meer dan tien personen zorg doet verlenen en de verplichting om een cliëntenraad in te stellen met dit wetsvoorstel te leggen bij iedere instelling voor ambulante zorg die in de regel door meer dan 25 personen zorg doet verlenen ;
2. de verplichting op te leggen aan grotere instellingen waarin cliënten in de regel langer dan een half jaar verblijven of die bij cliënten thuis zorg laat verlenen, om op verzoek van een representatief te achten vertegenwoordiging van cliënten of hun vertegenwoordigers meerdere cliëntenraden in te stellen;
3. instellingen die zorg doen verlenen door in de regel tien of minder personen, de mogelijkheid te bieden vrijwillig een cliëntenraad in te stellen waarop de wet van toepassing is;
4. de verplichting voor instellingen waar cliënten in de regel langer dan een half jaar verblijven om cliënten in de gelegenheid te stellen inspraak uit te oefenen in aangelegenheden die direct van invloed zijn op hun dagelijks leven;
5. andere specifieke verplichtingen voor instellingen waar cliënten in de regel langer dan een half jaar verblijven
Uitbreiding van de onderwerpen waarover in de medezeggenschapsregeling regels moeten worden gesteld, te weten over:
1. de wijze waarop een cliëntenraad wordt betrokken bij de voorbereiding van bepaalde besluiten;
2. de verdeling van taken en bevoegdheden van de cliëntenraden in het geval van meerdere cliëntenraden (waaronder mogelijk een centrale cliëntenraad);
3. de wijze waarop wordt bewerkstelligd dat de benodigde informatie op begrijpelijke wijze aan de cliëntenraad wordt verstrekt.
Het vervangen van het verzwaard adviesrecht door een instemmingsrecht met een zwaarder toetsingscriterium.
De verplichting van de instelling de cliëntenraad het gebruik toe te staan van de noodzakelijke voorzieningen alsmede de financiële middelen ter beschikking te stellen die de cliëntenraad redelijkerwijze nodig heeft om zijn taak te kunnen uitvoeren.
Het regelen van toezicht door de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd in oprichting.
Het toekennen van het recht van enquête aan cliëntenraden.
Het verplichten tot openbaarmaking vacatures voor de cliëntenraad.
Het regelen van de verplichting voor de instelling om de cliëntenraad desgevraagd hulp te verlenen bij het inventariseren van de wensen van zijn achterban.
Aanscherpen van de voorwaarde tot tijdig vragen van advies of instemming.
De mogelijkheid om onder strikte voorwaarden een cliëntenraad te ontbinden die structureel tekortschiet in de behartiging van de gemeenschappelijke belangen van de cliënten wier belangen hij dient te behartigen.
Vervallen van de verplichting van de instelling tot het opstellen van een schriftelijk verslag over wetstoepassing.

Download hier een INFOGRAPHIC met de belangrijkste wijzigingen op een rij

VISIE VAN NCZ

Met het voorstel van wet Wmcz 2018 is de bedoeling van de wetgever duidelijk in lijn met de belangen van cliënten en cliëntenraden in de zorg. Toch zijn er punten waarop de wet duidelijker, beter en sterker ingevuld had kunnen worden. Wij realiseren ons dat dit bij ieder ander voorstel ook het geval zal zijn. De Wmcz 2018 is gebaseerd op jarenlang veldwerk en onderzoek en op een zeer uitgebreide internetconsultatie. Er is getracht een wet te ontwikkelen die voor alle partijen in alle zorgsectoren, werkbaar en uitvoerbaar is. Wij zijn van mening dat geen enkele wet een garantie is op sterke inspraak en medezeggenschap van cliënten. Goede en duidelijke wettelijke kaders helpen wel en geven steun in de rug. Het recht op scholingsbudget, op het in kunnen huren van deskundigen en op professionele onafhankelijke ondersteuning gaat gelden voor de gehele zorgsector en voor iedere vorm van medezeggenschap en dat is ons inziens bepalend voor het daadwerkelijk en resultaatgericht kunnen werken aan sterke cliënten medezeggenschap.

Wij willen de voortgang van de nieuwe wet niet onnodig vertragen. Wij voorzien een achterstand met bewonerscommissies en ondernemingsraden (waar de wetten al zijn aangepast) en willen voorkomen dat deze (te) groot wordt.

NCZ heeft zich desondanks toch ingezet om enkele zwaarwegende punten in het wetsvoorstel verbeterd en verduidelijkt te krijgen.

Dit betreft in ieder geval als allerbelangrijkste, essentiële punt:

1. Lokale medezeggenschap als uitgangspunt

In het oorspronkelijke wetsontwerp waren wij erg blij met het voornemen om de instelling van lokale cliëntenraden te verplichten, tenzij dit redelijkerwijs niet van de instelling verwacht kon worden. In het latere wetsvoorstel is deze Ja, tenzij-formulering omgebogen in een Nee, tenzij (artikel 3.4). De verantwoordelijkheid voor de instelling van een cliëntenraad werd hiermee bij cliënten en hun vertegenwoordigers gelegd, zij moesten immers hiertoe uitdrukkelijk verzoeken. Daarmee werd ons inziens onevenredig veel verantwoordelijkheid bij cliënten en hun vertegenwoordigers gelegd om te lobbyen voor de instelling van een cliëntenraad. Voor ons is het belangrijk dat medezeggenschap zo lokaal mogelijk wordt vormgegeven. Dus in de vorm van cliëntenraden op locatieniveau.

Wij vonden het daarom onbegrijpelijk dat – ondanks onze inbreng – het wetsvoorstel was gewijzigd na de internetconsultatie. De RvS heeft in haar advies ook geen aanbeveling gedaan die aanleiding heeft gegeven om dit artikel te wijzigen naar het ‘Nee, tenzij – model’. Het ‘Ja, tenzij-model’ geeft ook de ruimte om in de praktijk af te wijken van het instellen van lokale cliëntenraden, immers indien cliënten en zorginstelling dit gezamenlijk besluiten en vastleggen in hun medezeggenschapsregeling.

Oorspronkelijke tekst (Ja, tenzij):

Indien de zorgaanbieder meerdere instellingen in stand houdt, voorziet de medezeggenschapsregeling erin dat voor elk van die instellingen een cliëntenraad wordt ingesteld tenzij dit in redelijkheid voor die instellingen niet aangewezen is te achten.

Latere tekst (Nee, tenzij):

Onverminderd het eerste lid kan een instelling meerdere cliëntenraden instellen. Een instelling waarin cliënten in de regel langer dan een half jaar verblijven of die bij cliënten thuis zorg laat verlenen, is hiertoe op verzoek van een representatief te achten delegatie van cliënten of hun vertegenwoordigers verplicht indien dit gelet op de locaties waar de zorg wordt verleend, de verschillende vormen van zorg die worden verleend of de verschillende cliëntgroepen waaraan de zorg wordt verleend redelijkerwijs van haar kan worden verlangd.

Dit betreft verder ook:

2. Inspraak voor bewoners

Wanneer de medezeggenschap zo lokaal mogelijk in de instelling wordt vormgegeven, ligt het voor de hand dat inspraak en medezeggenschap goed op elkaar worden afgestemd. Wij zien in de memorie van toelichting echter dat genoemde middelen van inspraak dicht in de buurt van gebruikelijke vormen van medezeggenschap komen.

Denk hierbij aan bewonersoverleggen en huiskamerbijeenkomsten. In verschillende sectoren zij hier medezeggenschapsrechten (lees: Wmcz-rechten) aan verbonden. Bewoners en vertegenwoordigers willen deze vorm van medezeggenschap graag behouden, omdat het laagdrempelig is. Maar het is zeker niet de bedoeling dat het puur en alleen tot inspraak ‘devalueert’.

In artikel 2 is aangegeven dat de zorgaanbieder in de LZ verplicht is om alle individuele cliënten en hun vertegenwoordigers inspraak te geven over zaken die direct van invloed zijn op hun dagelijkse leven. Door de wetgever ook wel directe inspraak genoemd. Dit ter onderscheiding van de medezeggenschap die – indirect – via de cliëntenraad loopt.

Het artikel geeft naar onze mening erg veel vrijheid aan de besturen van zorginstellingen om te bepalen met welke methoden zij dit doen (gezien het belang van maatoplossingen per instelling).

3. Onafhankelijke ondersteuning

Eén van de sterke punten in dit wetsvoorstel is de verankering op mogelijkheid van onafhankelijke ondersteuning voor de cliëntenraad. Het is een punt waar cliëntenraden al langere tijd om vragen en ook veel behoefte aan hebben. Een onafhankelijk ondersteuner is een kennisbank, vraagbaak, adviseur, secretaris en coach in één. Dienstbaar aan de cliëntenraad. Gezien het belang van de onafhankelijk ondersteuner voor de cliëntenraad is het daarom wenselijk om de selectie en benoeming van deze persoon onder het instemmingsrecht te doen vallen. Hiermee wordt recht gedaan aan het belang van deze persoon.

4. Formulering ‘algemeen beleid ter zake van kwaliteit, veiligheid en hygiëne’

Het verkrijgen van instemmingsrecht is een groot goed voor cliëntenraden. Het verstevigt hun positie in de instelling en biedt mogelijkheden om invloed uit te oefenen op het reilen en zeilen van de instelling. Dit recht dient tegelijk helder geformuleerd te zijn. In de Wmcz 1996 was er sprake van een verzwaard adviesrecht op ‘de systematische bewaking, beheersing of verbetering van de kwaliteit van de aan cliënten te verlenen zorg’. Dit heldere verzwaard adviesrecht is nu losgelaten en komt terug als ‘algemeen beleid ter zake van kwaliteit’. Wat ons betreft een te vage formulering voor een dermate belangrijk instemmingsrecht. Bovendien holt dit het principe uit dat de regie bij de cliënt of diens wettelijke vertegenwoordiger berust.

5. Geen onderscheid tussen kortdurende en langdurige zorg

Het mag duidelijk zijn dat medezeggenschap een belangrijke verworvenheid is voor iedereen die zorg en ondersteuning nodig heeft. Zowel kortdurend als langdurig. Wij begrijpen niet dat er een sterk onderscheid is gemaakt in rechten en plichten van de cliëntenraad en instelling tussen de kortdurende en langdurige zorg. Als de cliëntenraad en instelling menen dat de aard van de zorgverlening vraagt om een andere inrichting van medezeggenschap, kunnen zij dit in de medezeggenschapsregeling vastleggen. Het huidige wetsvoorstel zet de kortdurende zorg op een bijzondere wijze – en zonder sterke argumentatie – buitenspel. Een voorbeeld: cliëntenraden van ziekenhuizen adviseren bijvoorbeeld veel over nieuwbouw om zo het cliëntenperspectief vroegtijdig in het nieuwbouwproces te verankeren. Als dit voor patiënten zo’n belangrijk onderdeel is waarom heeft de wetgever dan alleen in de langdurige zorg op dit aspect de cliëntenraad voorzien van een instemmingsrecht.

Gelukkig zijn veel van bovengenoemde punten gewijzigd in het wetsvoorstel dat op 20 november 2018 is aangenomen door de Tweede Kamer en daarna is aangeboden aan de Eerste Kamer. Het voorbereidend onderzoek door de Eerste Kamercommissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) vond plaats op 15 januari 2019. NCZ hoopt dat de wetsbehandeling geen verdere vertraging oploopt, maar wijst de Eerste Kamercommissie toch in een brief nog op twee punten die volgens ons nog aangepast zouden moeten worden. Deze punten gaan over de juridische kosten bij het voorleggen van geschillen en bij rechtsgedingen.

Download hier de brief van NCZ aan de Eerste Kamercommissie VWS inzake juridische vergoeding bij geschillen

Download hier de brief van NCZ aan de Kamercommissie VWS

Lees hier ook de reactie aan de Kamercommissie VWS van de BoZ (Brancheorganisaties Zorg)

Lees hier het verslag met bevindingen van de vaste commissie VWS in de Tweede Kamer

Lees hier de antwoorden van Minister Bruno Bruins op de vragen van de leden van de diverse Kamerfracties over het voorstel voor de Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen 2018 (Wmcz 2018)

Lees hier de Nota van Wijziging Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen 2018